Terapia poznawcza uzależnień cz. IX

1. Zatrucie kofeiną 305.90 (F15.929)

Uważa się, że około 10 % osób dorosłych może w jakimś czasie mieć objawy zatrucia kofeiną, znane jako kofeinizm. Pacjent przy użycia kofeiny, która zazwyczaj jest spożywana w kawie może się czuć: podminowany, pełen energii, pobudliwy i pod wpływem wewnętrznego przymusu. Z zatruciem kofeiną jest również powiązane głośne mówienie, drażliwość i napięcie.

Skutki zatrucia kofeiną zależą od kilku czynników. Oczywiście indywidualny stopień tolerancji jest ważny, ale spożyta ilość także ma znaczenie. Początkujący wielbiciel kawy może doświadczać objawów po przyjęciu zaledwie 250 mg kofeiny, co odpowiada kilku filiżankom mocnego naparu. Doświadczony "kawosz", który spożywa więcej niż 500 mg dziennie, ryzykuje zatruciem kofeiną.

Pewną rolę mogą także odgrywać inne cechy indywidualne, takie jak wiek, zmęczenie, kondycja fizyczna i oczekiwania efektu picia kawy. 

James Morrison w "DSM - 5 Bez tajemnic - Praktyczny przewodnik dla klinicystów" tak sformułował zasadnicze cechy zatrucia kofeiną:

  "Krótko po spożyciu kofeiny u pacjenta rozwijają się objawy nadmiernego pobudzenia układu nerwowego, takie jak wiercenie się, wzrost energii, bezsenność, szybkie bicie serca, drżenie mięśni, dolegliwości jelitowe, nadmierne wydalanie moczu, rumieńce na twarzy, chaotyczne mówienie". (s. 458)

2. Odstawienie kofeiny 292.0 (F15.93)

Odstawienie kofeiny może być szczególnie prawdopodobne podczas zmian w porządku dnia, np. w czasie urlopów czy weekendów. W takich okolicznościach może się pojawić znużenie, ból głowy i senność. Do nieco mniej częstych objawów należą pogorszenie koncentracji i osłabienie sprawności motorycznej. 

James Morrison sformułował w "DSM - 5 Bez tajemnic - Praktyczny przewodnik dla klinicystów" następujące cechy odstawienne kofeiny:

"Pacjent nagle przerywa lub znacznie redukuje długotrwałe przyjmowanie dużych ilości kofeiny, co daje objawy wskazujące na grypę (bóle głowy, nudności, bóle mięśni) oraz obniżenie aktywności ośrodkowego układu nerwowego (znużenie, dysforia, brak koncentracji". (s. 459)

3. Zaburzenia związane z używaniem tytoniu

Mężczyźni i kobiety dotknięte są nałogiem używania tytoniu. Zazwyczaj tytoń konsumowany jest przez palenie. Każdego roku z powodu palenia umiera na całym świecie 5 milionów osób tj. 60 razy więcej niż w przypadku używania heroiny. 

Trudno znaleźć wyraźne dowody, że palenie wywołuje pierwotne bodźce wzmacniające. Oznacza to, że jego działanie chemiczne nie obejmuje bezpośredniego wytwarzania euforii, zwiększonego poczucia własnej wartości ani wzmożenia energii tj. skutków tak bardzo cenionych przez osoby używające kokainy czy opioidów. Wręcz przeciwnie tytoń wywołuje nudności, wymioty i lęk, zwłaszcza u osób rozpoczynających palenie (np. papierosów). Dlaczego więc ludzie palą? Prawdopodobnie powodują to czynniki społeczne, że ludzie zaczynają palić i w szybkim czasie się uzależniają. 

4. Odstawienie tytoniu 292.0 (F17.203)

Zazwyczaj pacjent, który odstawia palenie najczęściej skarży się nie na specyficzne objawy wymienione w kryteriach, ale na tęsknotę za papierosem. Uporczywy głód może uniemożliwić skupienie się na innych, bardzo istotnych (ale mniej pilnych) sprawach. W rezultacie osoba staje się zmienna w nastrojach i pełna niepokoju. Ponadto osoba dużo je, wiedząc przy tym, że wszystko można naprawić jedną dawką legalnej substancji, która jest codziennie używana przez ponad miliard ludzi na całym świecie. Nic dziwnego, że ludzie ci wpadają po odstawieniu palenia papierosów w rozdrażnienie. 

Początek objawów odstawiennych przypada na dzień ostatniego użycia i jest bardzo odczuwalny w ciągu kilku godzin. Zespól odstawienia występuje u mniej więcej połowy tych, którzy przerywają używanie. 

DSM - 5 Kryteria Diagnostyczne podają następującą klasyfikację dotyczącą odstawienia tytoniu:

D. Objawy nie są spowodowane innym stanem ogólnomedycznym i nie mogą być lepiej wyjaśnione występowaniem innego zaburzenia psychicznego, w tym Zatrucia inną substancją lub jej odstawienia". (s. 267)